Aftrap ‘COGITO in Space’

Maandag 5 november ging het nieuwste kunstproject van Daniela De Paulis (artist in residence bij de Dwingeloo Radiotelescoop) ‘COGITO in Space’ in het Van der Hulst-auditorium van ASTRON en de Dwingeloo Radiotelescoop van start. Aanwezig waren ongeveer vijftig gasten bestaande uit geïnteresseerden, kennissen, kunstenaars en subsidiegevers. Met het project COGITO ‘in space’ worden gedachten als radiogolven in de ruimte verspreid.

COGITO is een interdisciplinair samenwerkingsproject en het resultaat van een aantal jaren onderzoek aan de Dwingeloo Radiotelescoop en ASTRON. COGITO is een conceptueel complex kunstproject geïnspireerd door het Overview Effect. Het belangrijkste idee achter COGITO is het creëren van een verbinding tussen de geest van de waarnemer en zijn of haar idee van het universum tijdens het bekijken van een boeiende video van de Aarde gezien vanuit de ruimte.

– Ochtendprogramma

Met een warm welkom opende Frans de Jong (CAMRAS voorzitter) in het auditorium het ochtendprogramma: een miniconferentie met hoofdthema The Overview Effect. Het Overview Effect betreft bewustzijnsverandering die astronauten ervaren als gevolg van het zien van de Aarde vanuit de ruimte. Josephine Bosma (kunstcriticus) modereerde de vier onderdelen van het programma.

1. De miniconferentie begon met een sterke opening en inspirerende lezing door Frank White (socioloog en politicoloog), auteur van het boek The Overview Effect: Space Exploration and Human Evolution. Frank beschouwt zichzelf als ruimtefilosoof. Hij belichtte diverse invalshoeken met aardige doordenkertjes als: ‘Gaan wij naar de ruimte of waren we daar al en gaan we slechts ietsje verder? Wat halen we uit de ruimte en wat laten we er achter? Verlaten wij in de verre toekomst de Aarde of zoeken we slechts naar uitbreiding?’

2. Fred Spier (cultureel antropoloog en sociaal historicus), schrijver van het boek Big History and the future of Humanity, ging in zijn lezing in op zijn persoonlijke ervaringen tijdens de vlucht van Apollo 8. ‘Tijdens die missie werd de beroemde foto ‘Earth rise’ gemaakt die de planeet Aarde laat zien boven het maanoppervlak. In de Verenigde Staten heeft dat veel sentiment opgeroepen van het publiek waarbij een sterk besef naar voren kwam dat we naar onszelf kijken. In Europa kwam het nauwelijks in het nieuws en werd de publicatie afgedaan als een mooie foto. Hoe ontstond dit verschil?’

3. Daarna kwam Nicole Stott (aquanaut, astronaut en aquarellist in de ruimte) aan het woord via een Skype-verbinding. Inmiddels gepensioneerd heeft zij daadwerkelijk het overview effect ervaren met een impact die ze nog altijd bij haar draagt. Er volgt een interessant vraaggesprek tussen haar, Josephine en Daniela.

4. De miniconferentie werd afgesloten door een forum bestaande uit Daniela en de drie bij de ontwikkeling van COGITO betrokken neurowetenschappers Guillaume Dumas, Robert Oostenveld en Stephen Whitmarsh.

Op informele wijze werden de vele vragen en antwoorden tijdens de lunch in geanimeerde gesprekken voortgezet.

– Middagprogramma

Voor het middagprogramma werden de gasten in twee groepen gesplitst.

a. Eén groep kreeg in het auditorium een lezing van Frans over de historie en de restauratie van de Dwingeloo Radiotelescoop en het huidig gebruik door stichting CAMRAS. Ook werden beelden en geluid van de door de radiotelescoop uitgezonden hersengolven naar het auditorium gestreamd.

b. De groep gasten met het parallelle programma wandelde eerst over de heide van het Dwingelderveld onder begeleiding van Maarten Roos (planetaire wetenschapper en filmmaker) terwijl deze een verhaal vertelde gebaseerd op het boek van Fred Spier. ‘Voor de wandelaars symboliseert het vrije zichtveld van de heide de leegte in de ruimte en de 25-meter schotel representeert de Aarde.’

Nadat zij zijn aangeland bij de telescoop vertelde Roy Smits (astronoom en CAMRAS vrijwilliger) over het ontstaan van radioastronomie en de Dwingeloo Telescoop. Daarna klommen de gasten de metalen trap op naar de waarneemruimte en was eindelijk het grote moment daar.

Daniela, de drie neurowetenschappers en de telescoop operators Jan van Muijlwijk en Michael Sanders (beiden CAMRAS vrijwilligers) heetten allen hartelijk welkom.

‘De cabine omgebouwd tot kunstproject ‘COGITO in Space’ staat vol met computers, een beamer en zendapparatuur. De resterende ruimte is gevuld met stoelen opgesteld rond de ‘zero gravity chair’ die je gewichtloosheid lijkt te geven. Een deelnemer ligt al klaar op deze ligstoel. Zij heeft een EEG kap op die haar hersengolven meten. Via een virtual reality bril krijgt zij een speciale film te zien die het overview effect bij haar kan induceren. De ruimte is verduisterd en de hersenactiviteit bij de gedachten van de deelnemer die in de gravity chair naar de film kijkt wordt geregistreerd en de ruimte ingezonden door Daniela die ook een gelicenseerde radiozendamateur is.’

‘Guillaume projecteert voor alle gasten een mix van de live EEG-signalen (de eerste twee kanalen) op de Stellarium-weergave van de hemel met de ster Antares als vertrekpunt van de radio-uitzending en het spectrum van de uitzending opgenomen met een kleine USB-antenne. De stem (de klinkers) met call sign PI9CAM wordt zichtbaar in de gekartelde band terwijl de EEG-transmissie zichtbaar wordt als een dichte continue band. Ondertussen horen de gasten de uitzending.’

Nadat de twee groepen elkaar afwisselden voor een vergelijkbare ervaring werd het kunstproject COGITO ‘in space’ afgesloten met een levendige receptie.

– Meer info over COGITO

Van Daniela De Paulis:

• https://www.danieladepaulis.com/?p=307
• conceptuele achtergrond http://www.cogitoinspace.org/conceptual-background/
• http://www.cogitoinspace.org/

Van Stephen Whitmarsh (ook foto’s en technisch):

• http://www.eegsynth.org/?p=1624

Video’s:

• Interview met Daniela De Paulis over COGITO https://vimeo.com/294114110 door Mirjam Somers en Bas Czerwinski in opdracht van het CBK (Centrum voor Beeldende Kunst) in Rotterdam.
• ‘COGITO in Space’ work in progress https://vimeo.com/254342181 door Sandro Bocci.
• ‘COGITO in Space’ reportage teaser https://vimeo.com/301653625 door Sandro Bocci.

– Update 13 februari 2019

De symposium video’s staan nu in het blog Aftrap ‘COGITO in Space’ video’s.