Slopen?
Om de Dwingeloo Radiotelescoop bij de tijd te houden zijn doorlopend veranderingen en verbeteringen aangebracht. Maar voor nieuwe vragen over de structuur van het heelal zijn grotere telescopen nodig die meer detail kunnen zien, zoals de WSRT (Westerbork Synthese Radio Telescoop), LOFAR (Low-Frequency Array) en SKA (Square Kilometre Array). Voor sommige langdurige waarneemprogramma’s zou de Dwingeloo Telescoop juist heel goed bruikbaar zijn. Maar er was ook nog het millennium probleem waarvoor allerlei software in de radiotelescoop veranderd moest worden. Dat omwerken van die software is niet afgemaakt omdat de WSRT meer dan tien keer zo snel kan waarnemen. Uiteindelijk heeft ASTRON besloten het laatste langdurige waarneemprogramma in Dwingeloo binnen een maand in Westerbork af te ronden. Zo kwam de radiotelescoop in 1998 voorgoed buiten werking. Sloop is overwogen maar het kostte meer dan het staal zou opbrengen. Het historische instrument werd in de zogenaamde badkuipstand stilgezet en aan de elementen overgeleverd: resulterend in algengroei op de spiegel en roest die in de constructie sloop.
Behouden!
Om een beter doel voor de telescoop te vinden is Mark Bentum van ASTRON begonnen met het zoeken naar mensen om de telescoop te gebruiken voor educatieve en amateurdoeleinden. Zo kwam er een discussie op gang tijdens een lezing van de KNVWS in Groningen. De volgende dag stond met grote letters in de krant: ‘ASTRON zoekt nieuwe bestemming voor radiotelescoop in Dwingeloo’. Een paar dagen later was er een speciale radio-uitzending vanuit de Dwingeloo Telescoop. Daar bespraken astronoom Hugo van Woerden van het Groningse Kapteyn Instituut en Mark Bentum de mogelijkheden en wensen om de Dwingeloo Radiotelescoop te laten gebruiken door amateurs en voor het onderwijs.
Oprichting van Stichting CAMRAS
Radioamateur Robert Langenhuysen hoorde het radio-interview. Samen met Dick Harms, dan voorzitter van de VERON, benaderde hij ASTRON met het verzoek om de schotel over te mogen nemen om deze op te knappen, te gaan gebruiken en open te stellen voor bezoekers, jeugd, onderwijs, amateurastronomen, radioamateurs en voor andere belangstellenden. Met de directie van ASTRON kwamen ze overeen daarvoor een stichting op te richten die de telescoop van ASTRON zou gaan huren. ASTRON en VERON zouden elk een bestuurder in het stichtingsbestuur benoemen. Na bijna tien jaar stilstand van de telescoop werd Stichting CAMRAS op 29 januari 2007 opgericht en overhandigde de toenmalige minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen Maria van der Hoeven de sleutel van de telescoop aan Remco den Besten, voorzitter van de nieuwe stichting.
CAMRAS staat voor C.A. Muller Radioastronomie Station en verwijst naar prof. ir. C.A. Muller, elektrotechnicus, zendamateur en eerste directeur van de Radiosterrenwacht in Dwingeloo. Een naam die de werelden van de radioamateurs en amateurastronomen, de toekomstige gebruikers van de telescoop, verbindt.
Opknappen
Roestvorming
Een eerste onderzoek bracht aan het licht dat de constructie op veel plaatsen ernstige roestvorming vertoonde. Het gevaar dat een draagbalk zou breken was niet ondenkbaar. Een hoop verwrongen staal zou het gevolg zijn en de telescoop zou dan verloren zijn. Het degelijke ontwerp en de wijze waarop de constructie door Werkspoor in de jaren vijftig was uitgevoerd, maakten het herstellen geen hopeloze zaak.
Veel enthousiaste hulp
Met hulp van veel enthousiaste donateurs, sponsoren en andere belangstellenden hebben de vrijwilligers van CAMRAS zich ingezet om de radiotelescoop op te knappen. Werkelijk alle onderdelen van de telescoop zijn door de vrijwilligers aangepakt. En de belangrijkste opgave was om de 130 ton staal weer veilig in beweging te krijgen.
Weer in beweging
De vier grote loopwielen werden grondig geïnspecteerd. Na tien jaar stilstand bleken ze nog in een uitstekende conditie. De motoren waren in veel mindere staat. Dankzij een ruimhartige donatie was CAMRAS in staat om de motoren voor de azimut- (horizontale) en elevatie- (verticale) beweging te vervangen. De motoren zijn voorzien van nieuwe controllers met toerentalregeling en bewaking van alle veiligheidsaspecten. De tandwielkasten van de elevatie en de spiegelassen werden schoongemaakt en opnieuw gesmeerd. Het was een hele prestatie en een half jaar na de oprichting van CAMRAS werd de telescoop voor het eerst bewogen, in eerste instantie handmatig.
Afwerking
De ruimtes in het bedieningshuis werden grondig schoongemaakt, opgeknapt en geschilderd maar de historische apparatuur bleef behouden als onderdeel van het verleden. Voor de waarneemruimte werd een mooi systeemplafond geschonken, de isolatie werd verbeterd en er werd dubbel glas geplaatst. De elektrische installatie werd volledig vernieuwd. Alle bekabeling werd vervangen, zoals coaxkabels en kabels voor elektra en data, door de hele telescoop tot aan de focusbox toe. Maar al is de radiotelescoop een historisch instrument, zonder glasvezelverbinding kon deze eigenlijk niet meer goed functioneren en ook hiervor werd CAMRAS gesponsord.
ICT infrastructuur en software
Op geschonken computers werd software ontwikkeld die de controllers van de nieuwe motoren aansturen. In de loop van 2008 was de besturingssoftware voldoende gereed om de eerste EME verbindingen te maken. De softwareontwikkelaars zorgden er ook voor dat de signalen uit de radiotelescoop met WebSDR via het web gestreamd konden worden en een pulsar en het waterstof in de Melkweg kon worden waargenomen.
Antennes en ontvangers
Natuurlijk zouden bovenstaande experimenten niet mogelijk zijn geweest zonder geschikte antennes en ontvangers. Enthousiaste vrijwilligers met veel kennis op het terrein van (microgolf)elektronica hebben met grote inzet gewerkt om dat deel van de instrumentatie van de radiotelescoop te ontwikkelen. Sommige onderdelen maakten zij zelf, andere onderdelen werden geschonken of soms geleend van bevriende radioamateurs.
Hefplateau
Naast de telescoop bevindt zich een hefplateau dat net als de telescoop tien jaar had stilgestaan. Het hefplateau is nodig om de frontend ontvangers in de focusbox te plaatsen en aan te sluiten. Ook het hefplateau werd gereviseerd en kwam door de benodigde veiligheidskeuring.
Monumentenstatus
Ondanks het opknapwerk bleef er veel te wensen over. Het instrument werkte weer als vanouds maar de toestand van de spiegel en constructie bleef zorgwekkend. Roest was een grote bedreiging. De toekenning in 2007 van de status monument uit de wederopbouwperiode (thema Techniek: het herstel en de groei van technische en wetenschappelijke voorzieningen) aan de radiotelescoop gaf hoop. Voor de vrijwilligers van CAMRAS was dat de gelegenheid om in 2008 mee te doen aan het tv-programma Restauratie van de AVRO en de BankGiro Loterij met als hoofdprijs 1 miljoen Euro voor het opknappen van een monument. Onder het motto ‘Red me van de sloop, stem op de Telescoop’ deden alle vrijwilligers hun uiterste best om zoveel mogelijk stemmen van het publiek te krijgen. De Dwingeloo Radiotelescoop eindigde op een eervolle derde plaats maar die leverde geen prijs op voor het noodzakelijk herstel.
